شبكه بهداشت و درمان شفت

در این
مقاله به مناسبت کمپین پوکی استخوان ( 9الی 17 آبان 98) در خصوص اهمیت پوکی استخوان، علائم آن ، عواملی که موجب بروز آن
میشوند ، درمان  و پیشگیری به تفصیل بحث میشود : 

پوکی استخوان یا استئوپروز به کاهش توده استخوانی و ضعیف و سست شدن بافت استخوان گفته میشود.این حالت سرانجام به شکستن منتهی خواهد شد.

نمای ریز استخوان مثل کندوی عسل می باشد که دارای تیغه هایی با فضاهای مشخص است. هنگامی که پوکی استخوان رخ می دهد فضاهای این تیغه بزرگتر شده و استخوان تو خالی می شود.بدین ترتیب استخوان ها نازک و شکننده شده و با کوچکترین ضربه و یا حتی خودبخود می شکنند.

به طور کلی، استئوپروز (پوکی
استخوان) به دو دسته تقسیم می شود. به از دست دادن بافت استخوانی به دلیل کمبود
استروژن پوکی استخوان پس از یائسگی یا نوع یک میگویند.

نوع دیگری از بیماری، پوکی
استخوان وابسته به سن یا نوع دو است که با افزایش سن رخ می دهد و پس از سن 71
سالگی هم در زنان و هم در مردان اتفاق میافتد. در پوکی استخوان وابسته به سن، چرخه
بازسازی استخوان دچار مشکل می شود. با افزایش سن، جذب کلسیم بسیار سخت خواهد شد.
شکستگی ناشی از نوع دوم پوکی استخوان به خصوص در بخشهای استخوان ران، ستون مهره ها،
بخش بالایی بازو، دنده ها و لگن خاصره اتفاق میافتد. بسیاری از بیماریها سرعت پوکی
استخوان را زیاد میکنند و باعث شکستگی استخوان ران و ستون فقرات میشوند.

پوکی استخوان بیماری خاموش نیز
نامیده می شود؛ چرا که در مراحل اولیه علامتی ندارد و همین امر تشخیص را با مشکل مواجه
می کند. تا همین اواخر، شکستگی استخوان تنها راه تشخیص پوکی استخوان بیمار بود.
اما اکنون، با استفاده از اندازهگیریهای تراکم استخوان، توده استخوانی را پیش از
شکستگی میتوان اندازه گرفت.

در
واقع پوکی استخوان با عوارض خود مشخص میشود که عبارتند از:

شکستگی خودبخودی یا با کمترین
ضربه به استخوان به ویژه در نواحی کمر، لگن و مچ دست

درد شدید کمر در نقطه ای خاص
که می تواند بر شکستگی مهره دلالت کند.

قوز پشت که موجب انحنای پشت می
شود.

کوتاه شدن قد نسبت به دوران
جوانی به میزان بیش از2 سانتی متر

الف: عوامل غیرقابل کنترل و پیشگیری :

1- جنسیت: شیوع پوکی استخوان در زنان بیشتر از مردان است.

2- سن: با افزایش سن، احتمال بروز پوکی استخوان بیشتر می شود.

3- یائسگی: در هنگام یائسگی تولید هورمون استروژن از تخمدان ها متوقف می شود. بدین ترتیب پس از یائسگی،سرعت کاهش توده استخوانی بالا می رود. زنانی که قبل از سن 45 سالگی یائسه میشوند یا کسانی که تخمدانهایشان با جراحی برداشته می شود بیشتر در معرض پوکی استخوان هستند.

4- سابقه خانوادگی: وراثت بر تراکم توده استخوانی و سرعت کاهش آن اثر دارد.

5-نوع استخوانبندی: استخوان بندی ظریف و کوچک، داشتن قد کوتاه و یا لاغر بودن فرد را مستعد پوکی استخوان میسازد.

6- نژاد: برخی از نژادها مانند ساکنین اروپای شمالی یا آسیای جنوب شرقی بیشتر در معرض پوکی استخوان هستند.

7- ابتلا به برخی از بیماریها: بیماریهایی نظیر غده تیروئید )پرکاری تیروئید(، بیماری غده پاراتیروئید )پرکاری و یا کم کاری(، بیماری غدد جنسی )کم کاری( و بیماری غدد فوق کلیوی )کم کاری یا پرکاری( میتوانند فرد را در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار دهند.

ب: عوامل قابل کنترل و پیشگیری :

1- وزن: وزن بسیار کم )نسبت به وزن طبیعی برای سن و قد(  سبب کاهش استحکام استخوان میشود .

2- تحرک: عدم تحرک و فعالیت، روند کاهش توده استخوانها را تسریع می کند.

3-تغذیه: مصرف ناکافی کلسیم و ویتامین D به تدریج سبب کاهش تراکم استخوانها میشود.

4-دخانیات: مصرف سیگار از جمله عواملی است که نقش آن در بروز پوکی استخوان ثابت شده است.

5- استفاده طولانی از برخی داروها: نظیر کورتون، کارمازپین )داروی ضدتشنج( و هپارین )جهت رقیق کردن خون وجلوگیری از تشکیل لخته( سبب کاهش تراکم استخوان ها می شوند.

پیشگیری از پوکی استخوان

دوری از عوامل خطر قابل کنترل که برخی از آنها در زیر آورده شده است باعث پیشگیری از پوکی استخوان می شود.

1- کنترل مناسب وزن: از لاغری یا چاقی بیش از حد اجتناب کنید.

2-داشتن تغذیه مناسب: مصرف صحیح مواد غذایی بهویژه غذاهای حاوی کلسیم و ویتامین D

3- انجام فعالیت فیزیکی مداوم و متعادل: داشتن حداقل 31 دقیقه پیادهروی روزانه روش مناسبی جهت جلوگیری از پوکی

استخوان است.

4-کنترل مصرف داروهایی که سبب پوکی استخوان می شوند: در این مورد حتماً با پزشک خود مشورت کنید تا در صورت

نیاز به مصرف این داروها مکمل کلسیم و ویتامین D جهت پیشگیری از پوکی استخوان برای شما تجویز شود.

تشخیص
پوکی استخوان :

الف: روش های
تشخیص

1-
رادیوگرافی ساده: معمولاً تا زمانی که بیش از 31 ٪ از تراکم استخوان کاسته نشود،
در یک عکس ساده نکتهای مشاهده نخواهد شد. در واقع بررسی های رادیوگرافی بیشتر به
منظور تشخیص و تایید شکستگی های ناشی از پوکی استخوان بکار می رود؛ نه برای تشخیص
پوکی استخوان.

2- بررسی
آزمایشگاهی: به کمک این بررسی ها وضعیت اولیه بیمار و نیز برخی از علل استئوپروز
که ناشی از بیماری های دیگر است، بررسی می شود.

-3 سنجش
تراکم استخوان: نوعی عکسبرداری است که بطور خاص روی مهره های کمری، استخوان ران و
لگن و گاهی مچ 3 سال تکرار می گردد تا وضعیت تراکم استخوان را نشان دهد. - دست
انجام میشود. این عکسبرداری معمولاً در آزمون سنجش تراکم استخوان دقیق ترین و اصلی ترین روش تشخیص پوکی استخوان است و سایر روش ها به منظور تکمیل

و آگاهی از نحوه درمان بکار می روند.

درمان
:

در درمان پوکی استخوان دو اصل کلی وجود دارد:

الف( تامین مواد معدنی لازم برای ساخت مجدد استخوان: از معروفترین داروهایی که در این مورد بکار برده می شوند میتوان
به مکمل های کلسیم و ویتامین D اشاره نمود.

ب( جلوگیری از روند تخریب و کمک به ساخت مجدد استخوان: داروها تحت عنوان کلی بیسفسفوناتها، داروهای هورمونی
حاوی هورمون های موثر در ساخت استخوان نظیر کلسی تونین یا هورمون های جنسی )در زنان( جزء این دسته هستند.

پس از شناسائی علت، درمان پیشگیرانه با کلسیم و ویتامین D آغاز میشود.

در مواردی که علت زمینهای قابل برطرف کردن نیست نظیر استئوژنز ایمپرفکتا و فلج مغزی از داروهای قوی تری نظیر
بیسفسفوناتها استفاده می شود.

در بیماریهایی مثل آرتریت نوجوانان با علت ناشناخته، بهبود بیماری زمینهای و قطع داروهای مضر برای استخوان به
بهبود تراکم استخوان می انجامد و به درمان بیشتری نیاز نخواهد بود.

تغییر درمان دارویی )مانند کاهش دوز کورتیکواستروئید( در شرایطی که مصرف دارو سبب ایجاد این بیماری شده باشد.

-پرهیز از مصرف نوشیدنی های حاوی کافئین )قهوه( و سیگار

-تشویق کودکان جهت ورزش منظم و روزانه به خصوص ورزش های تحمل کننده وزن

-رژیم غذایی شامل شیر )کم چرب(، پنیر، ماست، کلم بروکلی و سبزیجات

-محافظت کودکان در برابر شکستگیها مانند پرهیز از ورزش های رزمی