شبكه بهداشت و درمان شفت

 آموزش بهداشت یکی از عوامل موثر جهت تغییر و اصلاح عادات و رفتارهای فردی و اجتماعی و به عبارت دیگر ارتقاء روش زندگی فردی در رابطه با سلامتی اوست . آموزش بهداشت در ساده ترین تعریف عبارت است از: ( آموزشی که منجر به ارتقاء رفتار بهداشتی فرد شود ) .

نکته مهم را در این تعریف تغییر رفتار تشکیل می دهد نه افزایش اطلاعات و آگاهی اگر چه آموزش بهداشت اکثرا با ارائه اطلاعات بهداشتی آغاز می شود اما موفقیت آموزش بهداشت زمانی است که بتواند رفتاری مناسب با سلامت فرد و جامعه را جایگزین رفتار غلط غیر بهداشتی نماید .

بنابراین جنبه رفتار در آموزش بهداشت از اهمیت قابل ملاحظه ای برخوردار است و بدون تامین رفتار بهداشتی مناسب ، آموزش بهداشت کامل نخواهد شد و باید براساس رویکرد جدید آموزش بهداشت این حقیقت را درک کرد که هر جامعه دارای عقل جمعی است و مردم در تشخیص و حل مشکلاتشان توانایی و تفکر و  اقدام سازنده دارند و آموزش بهداشت باید به جای مداخله تاکید خود را بر درگیر کردن جامعه در حل مشکلات بهداشتی خویش بگذارد .

یکی از مشهورترین و در عین حال قدیمی ترین تعاریف آموزش بهداشت توسط وود (Wood) محقق معروف آموزش بهداشت در سال 1922 ارائه شده است که عبارت است از :

(مجمومعه تجربیاتی که بر عادتها ، گرایشها (طرز تلقی ها) و دانشهای مرتبط با بهداشت فردی ، اجتماعی یا نژادی موثر واقع می شود . )

تعریف آموزش بهداشت از نظر سازمان جهانی بهداشت (WHO) عبارت است از :

( تشویق و ترغیب مردم برای قبول و نگهداری رفتار و اعمالی که برای ادامه زندگی سالم ضروری است و نیز به کار بردن عقل و منطق سلیم برای استفاده صحیح از خدمات بهداشتی که در دسترس آنان قرار دارد . )

 -     نیازسنجی آموزشی براساس نتایج حاصل از نیازسنجی سلامت انجام شده در شهرستان و طراحی برنامه های آموزشی براساس نتایج حاصل از نیازسنجی .

-      جلب حمایت همه جانبه مسئولان شهرستان از برنامه های آموزش و ارتقای سلامت .

-      جلب حمایت و همکاری درون بخشی برای پیشبرد برنامه ها .

-     جلب حمایت و مشارکت سازمان ها ، ادارات و نهادهای دولتی و غیردولتی در شهرستان برای پیشبرد اهداف آموزش و ارتقای سلامت .

-     نظارت بر رعایت استانداردها در فرآیندهای آموزش و ارتقای سلامت .

-     مشارکت در اجرای برنامه های سلامت در شهرستان .

-     نظارت و ارزشیابی برنامه های آموزش و ارتقای سلامت در شهرستان .

-      آموزش کارکنان سایر واحدهای مرکز بهداشت شهرستان در حوزه های آموزش ، ارتباطی و اطلاع رسانی .

-     طراحی ، اجرا و ارزیابی بسیج های اطلاع رسانی آموزش در سطح شهرستان .

-     ترویج شیوه زندگی سالم در سطح شهرستان .

-    توانمند سازی و ارتقای سواد بهداشتی جمعیت تحت پوشش . 

قبل از اجرای هر برنامه آموزشی باید اصول آن را شناخت . مهمترین اصولی که در اجرای یک برنامه آموزشی باید مورد توجه قرار گیرد عبارتند از:

1- ایجاد علاقه در مردم : این یک اصل روان شناختی است که مردم دوست ندارند به سخنانی که مورد علاقه آنها نیست گوش دهند . هنر آموزش دهنده این است که نیازهای واقعی مردم را از بین نیازهایی که خود مردم احساس می کنند (نیازهای ملموس) پیدا کند . تا دیدگاه مشترکی بین آموزش دهنده و مردم بوجود آمده و به شنیدن حرفهای او علاقمند شوند .

2- مشارکت : مشارکت واژه کلیدی در آموزش بهداشت است با مشارکت مردم ، آموختن ، فعال صورت می گیرد . با بحث و تبادل نظر و مشورت و طرح سوال و درگیر کردن مردم ، احتمال بیشتری وجود دارد که به قبول و پذیرش افراد جامعه منجر شود . در آموزش بهداشت مردم همراه با کارکنان بهداشتی در تصمیم گیری و برنامه ریزی و اجرای برنامه های بهداشتی باید مشارکت فعال داشته باشند .

3- از دانسته به نادانسته: در آموزش صحبت را باید از آنجایی آغاز کرد که مردم می دانند و سپس بسوی آگاهی دادن تازه پیش رفت باید از گفتن مطالبی که تضاد با فرهنگ مردم است پرهیز کرد چون مردم پذیرای حرفهای شما نخواهند شد . برای آموزش ، اطلاعات موجود مردم را بعنوان آویزی بکار گرفته و دانش هایی تازه را به آن می آویزیم .

4- بیان مطالب به صورت ساده و قابل درک : ابتدا باید گروه مخاطب را از نظر سطح سواد و معلومات شناخت. مثلا پزشک از بیمار دیابتی بخواهد از مصرف مواد نشاسته ای پرهیز کند در حالی که ، مریض مواد نشاسته ای را نمی شناسد .

5- تقویت و تکرار مطالب : گروه اندک از مردم می توانند همه اطلاعات جدید را در یک جلسه آموزشی بیاموزند ولی تکرار مطالب مهم با فاصله های معین در بین صحبت ها بسیار سودمند است و به شناخت و تقویت آن در فراگیر کمک می کند .

6-    آموزش توام با عمل : آموزش توام با کار عملی فراگیری را بیشتر می کند .

ضرب المثل معروف چینی می گوید : چون می شنوم از یاد می برم و چون می بینم به یاد می آورم ولی اگر عمل کنم یاد می گیرم . در آموزش استفاده از وسایل کمک آموزشی می تواند به کار عملی کمک کند مانند نحوه مسواک زدن با ماکت دندان و یا تهیه مایع درمانی خوراکی با استفاده از بسته ORS و سایر و سایلی که در مراکز و خانه های بهداشت موجود است .

7-   برقراری یک ارتباط صمیمی و دوستانه : با مردم بعنوان یک دوست واقعی برخورد کنیم.

تحقیقات نشان داده است روابط دوستانه با مخاطبین مهمتر از تخصص فنی آموزشگر است . آموزشگر باید با مهربانی و همدلی جلسه آموزشی را برگزار کند.

8- کمک گرفتن از رهبران جامعه: از طریق افراد مورد احترام جامعه ومعتمدین محل بهتر می توان مطالب آموزشی را به دیگران آموخت . اگر ابتدا رهبران جامعه نسبت به یک برنامه بهداشتی توجیه شوند، ضمن پذیرش آن برنامه در انتقال آن به مردم نیز مساعدت و همکاری خواهند نمود .

9-  ایجاد انگیزه : در هر فردی اساساً نیاز به آموختن و دانستن وجود دارد و برانگیختن این نیاز را انگیزه گویند . در آموزش بهداشت ایجاد انگیزه یک عامل مهم است . یعنی نیاز به ایجاد محرک نخستین گام برای آموختن است .

هدف آموزش بهداشت این است که به مردم کمک شود تا از پیدایش نارسائیهای بهداشتی جلوگیری نمایند، وضع و موقعیت خود را در بهترین سطح ممکن حفظ کنند و در جهت بهبود تندرستی خویش ، اعضاء خانواده و اجتماع خود فعالیت نمایند .

سازمان جهانی بهداشت ( هدفهای آموزش بهداشت ) را به شرح زیر بیان می نماید :

1- قرار دادن سلامتی به عنوان یک ارزش اجتماعی و اطمینان از اینکه جامعه تندرستی را به عنوان یک چیز با ارزش بپذیرد .

2- مجهز کردن افراد به دانش ها و مهارتهای لازم و نفوذ در گرایشهای آنان به نحوی که بتوانند مسائل بهداشتی خویش را حل نمایند .

3- فراهم آوردن شرایط لازم جهت رشد خدمات بهداشتی و تشویق و ترغیب مردم به استفاده صحیح و توام با عقل سلیم از خدمات بهداشتی موجود .