شبكه بهداشت و درمان شفت

فاسیولازیس

 فاسیولازیس به
عفونت ناشی از ابتلای انسان ها و دام ها به انگل های ازجنس فاسیولا ( فاسیولا
هپاتیکا و فاسیولاژیگانتیکا ) اطلاق می شود . انگل های فاسیولا کرم های برگی شکل
از رده ترماتودها می باشد که انگل طبیعی حیوانات نشخوار کننده از جمله گوسفند ، بز
، گاو ، گاومیش ، خوک ، شتر و غیره می باشند. این کرم ها مراحل اولیه رشد خود را
در بافت کبد طی کرده و پس از بلوغ جنسی، در مجاری صفراوی کبد مستقر می شود و موجب
آسیب به آن می شود. در ایران فاسیولازیس حیوانی تاریخچه ای طولانی داشته و همواره
به عنوان یک مشکل مهم دامپزشکی مورد توجه قرار داشته است. اولین مورد انسانی
بیماری در ایران در سال ۱۳۳۴ تشخیص
داده شد از آن زمان سالانه تعداد معدودی از بیماری در استان های مختلف ( به ویژه
استان های گیلان، مازندران، کرمانشاه و اصفهان) گزارش شده است. در گیلان دو اپیدمی
بزرگ در سال های ۱۳۶۸و ۱۳۷۸ بخصوص
در شهرستانهای رشت وانزلی بوقوع پیوست که بیش از ۱۰۰۰۰ نفر مبتلا شدند. ویژگی های استان گیلان از جمله میزان بارندگی بالا
که چندین برابر میانگین کشوری آن است، درجه حرارت و رطوبت مناسب، وجود منابع آبی و
کانال های کشاورزی، وجود شالیزار های وسیع و دامهای رها شده در منطقه، تراکم جمعیت
بالا، وجود سبزیجات آبزی معطر وحشی در اکثر مناطق استان و عادت جمعیت های ساکن در
منطقه در خوردن این قبیل سبزیجات به صورت خام در استقرار بیماری در این منطقه
اهمیت دارد.

در حال حاضر
برآورد جهانی حاکی از آلودگی حدود 17 میلیون نفر از مردم دنیا در بیش از 60کشور
جهان میباشد که از منطقه خاور نزدیک تا پنج قاره جهان گسترش یافته ومحدوده انتشار
خود را از 27 متر پایین تر از سطح دریا در استان گیلان تا 4200متر بالاتر از سطح
دریا در آمریکای جنوبی گسترش دارد

عامل بیماری(Morphology)

عامل بیماری فاسیولازیس یک انگل برگی شکل از خانواده کرم
های مسطح و از رده ترماتود ها می باشد. در حال حاضر ۲ گونه قابل قبول از جنس
فاسیولا (فاسیولاهپاتیکا و فاسیولاژیگانتیکا) سبب ایجاد عفونت در حیوانات اهلی و
انسان می گردند. در حالیکه در آمریکای جنوبی و غالب مناطق اروپا فاسیولاهپاتیکا
تنها انگل موجود است.

فاسیولاهپاتیکا : کرم فاسیولا به شکل برگ به اندازه ۵ - ۳ سانتیمتر دارای دو
بادکش دهانی و شکمی است. سطح بدن از کوتیکول خاردار پوشیده شده است.

فاسیولاژیگانتیکا: این ترماتود از نظر مورفولوژی به فاسیولا
هپاتیکا شباهت دارد. یافته مخروط رأسی کوتاه تر و انگل بسیار طویل تر و کمی باریک
تر است دوبرابر فاسیولاهپاتیکا می باشد. طول بدن انگل ممکن است به حدود ۷ سانتیمتر  و عرض آن  ۱۳-۵ میلیمتر برسد.

ناقل ومخزن  بیماری:

انواع حلزون های جنس لیمنه ناقل بیماری هستند که با ازبین بردن این
حلزونها امکان بیماری زایی انگل فاسیولا ازبین میرود .

مخازن انگل در طبیعت حیواناتی از قبیل گوسفند، گاو، گاومیش، بز، و
سایر نشخوارکنندگان بزرگ حتی انسان می باشند. فاسیولاهپاتیکا بیشتر به گوسفند و بز
و فاسیولاژیگانتیکا بیشتر به گاو و گاومیش گرایش دارند. در مناطقی از دنیا که
فاسیولازیس در جمعیت انسانی شیوع بالایی دارد انسان مخزن مهم کرم است ودر فرانسه که هیچ دامی وجود
ندارد، رات ها (موش سیاه) مخزن انگل می باشند.

بطور خلاصه راههای احتمالی
انتقال فاسیولیازیس در استان گیلان

1-خوردن سبزیجات محلی آلوده
به متاسر به صورت خام (راه اصلی)

2-خوردن غذاهای تهیه شده با
سبزیجات خام مثل دلار ،زیتون پرورده، تره محلی، توت فرنگی

3-نوشیدن آبهای سطحی وآب
چشمه های روباز نواحی کوهستانی

4-خوردن جگر خام ویا آبدار
واجد مرحله نوزادی انگلهای فاسیولا

5-شستن ظروف وسبزیجات مصرفی در آب های سطحی آلوده

علائم بیماری در
انسان: (Clinical Manifestations)

مرحله کمون: از بلع متاسرکر تا ظهور اولین علایم می‌باشد که بسته
به تعداد متاسرکر بلعیده شده و وضعیت سیستم ایمنی میزبان از چند روز تا سه ماه طول
می کشد. 

مرحله حاد یا
تهاجمی: این مرحله تا مهاجرت کرمهای نابالغ به مجاری صفراوی طول می‌کشد. علایم این
مرحله ناشی از تخریب بافت کبدی و پرده صفاق توسط کرمهای نابالغ می‌باشد که باعث
ایجاد واکنشهای مسمومیتی و آلرژیک موضعی یا عمومی می‌گردد.

 علایم اصلی این مرحله عبارتند از: 

-تب ۴۰-۴۲ درجه سانتی گراد که معمولا اولین علامت بیماری است که ظاهر
می‌شود. 

-درد در ناحیه شکم 

-اختلالات دستگاه گوارش نظیر اسهال، تهوع و نفخ شکم 

-کهیر 

-علایم تنفسی (بندرت اتفاق می‌افتد) نظیر سرفه، تنگی نفس، خلط خونی 

-بزرگ شدن کبد و طحال 

-آب آوردگی شکم 

-کمخونی و یرقان

مرحله
نهفته : از ماهها تا سالها ممکن است طول بکشد. انگلها اغلب معمولاً هنگام بررسی
خانواده افراد بیمار کشف می‌شوند. 

مرحله مزمن یا
انسدادی: این مرحله ممکن است ماهها تا سالها پس از عفونت اولیه فرا رسد. انگلهای
بالغ داخل مجاری صفراوی باعث ضخیم شدن و التهاب اپیتلیوم مجاری صفراوی می‌شوند.
بنابراین التهاب کیسه صفرا و التهاب مجاری صفراوی به همراه پیکر بزرگ انگل برای
انسداد مکانیکی مجاری صفراوی کافی هستند. در این مرحله احساس درد در ناحیه بالایی-
میانی شکم (زیر قفسه سینه)، عدم تحمل غذاهای چرب، تهوع، یرقان، خارش تظاهرات
بالینی هستند که از علایم بیماریهای التهاب مجاری صفراوی، التهاب کیسه صفرا و
سنگهای صفراوی به سایر علل، غیرقابل تفریق است. بزرگ شدن کبد ممکن است همراه با
بزرگ شدن طحال و آب آوردگی شکم باشد. در صورت انسداد مجاری، کیسه صفرا بزرگ شده و
دیواره آن ضخیم می‌شود. چسبندگی‌های فیبرینی کیسه صفرا به سایر اندامها معمول می‌باشد.
تشکیل سنگ در کیسه صفرا رایج بوده و معمولا سنگها به تعداد زیاد و کوچک می‌باشند. 

پیشگیری (Prevention)

با توجه به آن که در اکثر نقاط اندمیک جهان گیاهان آبزی
وسبزیجات خام نقش اصلی در آلودگی انسان دارند بنابر این در ایران نیز مصرف سبزیجات
محلی خام همچون چوچاق،خالیواش،نعنا،بولاغ اوتی وهر سبزی خودرو دیگری که از طبیعت
جمع آوری ودر بازارهای محلی به فروش می رسند در ابتلا مردم به فاسیولازیس نقش
اساسی دارند این سبزیجات گاهی در صورت خام در تهیه غذاهای محلی مانند دلار،زیتون
پرورده و...  نیز به کار می روند که در صورت آلودگی به انگل ،میتوانند در
انتقال بیماری نقش داشته باشند .از آنجایی که ضدعفونی این سبزیجات مشکل میباشد
بهتر است که از خوردن آنها به صورت خام پرهیز شود.

افرادی که علاقه به مصرف دلار دارند توجه داشته باشند که نمک موجود
در آن قادر به ازبین بردن انگل حداقل به مدت یکماه نمی باشد . قرار دادن دلار در
فریزر خانگی بمدت پنج روز قبل از مصرف ، انگل را از بین میبرد بنابر این مصرف ان
پس از فریز کردن مانعی ندارد .از انجایی که چوچاق معمولا به عنوان سبزی خوردن مصرف
نمی شود وبیشتر برای طمع دادن ومعطر کردن مواد غذایی به آنها افزوده میشود، در
صورت نیاز به استفاده از چوچاق خام در زیتون پرورده وسایر مواد غذایی ، بهتر است
ابتدا آن را به خوبی شسته وسپس بامولینکس ویا هر وسیله دیگری خرد کرده وبمدت پنج
روز فریز کنید . کاربرد چوچاق فریز شده خام در هر نوع ماده غذای مشکلی ندارد . در
صورتی که تمایل به خوردن خالیواش ،نعنا وسبزیجات محلی به صورت خام داشته باشیم ،
ابتدا آنها ا با آب ومایع شوینده بخوبی شسته وبه مدت پانزده دقیقه در محلول سرکه
سفید (یک لیوان سرکه در چهار لیوان آب)قرار می دهیم سپس سبزی را از محلول سرکه
خارج کرده ، وبخوبی شسته ومصرف میکنیم. چوچاق را نیز با همین روش می توان ضدعفونی
ومصرف کرد. ولی فریز کردن چوچاق مولینکس شده با اطمینان بیشتری انگل را ازبین
میبرد.در موقع پاک کردن سبزیجات از دستکش استفاده شود ودر موقع تمیز کردن سبزی از
بردن دست به دهان خودداری گردد. با توجه به اینکه متاسرکر فاسیولا گاه بصورت معلق
در آب تشکیل میشود از نوشیدن آب های سطحی وچشمه های روباز نواحی ییلاق پرهیز شود
جوشاندن ومصرف آن مشکلی ایجاد نمی کند . برای ضدعفونی کردن توت فرنگی ابتدا آن را
بخوبی با آب شسته وسپس بمدت 5-3 ثانیه در ظرف اب جوش وارد میکنیم ودر ادامه آن را
سریعا از آب جوش خارج کرده ودر آب سرد قرار میدهم .درصورتیکه کیفیت توت فرنگی خوب
باشداین فرآیندتاثیرزیادی برتازگی آن نخواهدداشت.بهتراست توت فرنگی به مقداری
ضدعفونی شودکه دریک وعده به مصرف برسد.مناسب ترین راه برای جلوگیری ازآلودگی
سبزیجات محلی،پرورش آنهادرمحل های عاری ازحلزون ودام است.برای این منظوربهتراست
ریشه آنهاراازطبیعت تهیه ودرمحیط مناسب مانندباغچه منازل ویاگلدان های بزرگ کشت
دهیم.عدم وجوددام وحلزون های میزبان واسط دراین محیط هاازآلوده شدن آنهاجلوگیری می
کندومصرف آنهامانعی ندارد.

بطور خلاصه : راه های پیشگیری :

۱- آشنایی عموم مردم با
بیماری و روش های انتقال آن

۲- خودداری از مصرف خام
گیاهان آبزی وحشی و همچنین سبزیجات محلی ( ترتیزک – شاهی وحشی – چوچاق، خالیواش،
پونه صحرائی ...) پختن و یا خشک کردن آنها قبل از مصرف 

۳- شستشوی سبزیجات مخصوصاً
در مناطق شمالی کشور با محلول ۲۴ میلی
گرم پرمنگنات پتاسیم به مدت ۱۰ دقیقه
یا محلول ml۱۲۰ سرکه
( یک استکان ) در یک لیتر آب به مدت ۱۰ دقیقه .

۴- دفع بهداشتی مدفوع
حیوانات نشخوار کننده در روستاها

۵- خودداری از خوردن جگر خام
و دادن حرارت کافی قبل از مصرف